Ju ndoshta keni dëgjuar shprehjen “e drejtë kushtetuese” – diçka që ju takon me ligj. Por si funksionon ky proces në Zvicër dhe çfarë duhet të dinë të huajt për të?
Themeli i Kushtetutës së Zvicrës, siç e njohim ne sot, u hodh në vitin 1848. Shumica e të drejtave të përshkruara aty – për fjalën e lirë, dinjitetin dhe barazinë, për shembull – janë të ngjashme me ato të garantuara nga kombet e tjera perëndimore.
Por, ka edhe dallime, kryesisht për shkak të sistemit unik të demokracisë së drejtpërdrejtë të Zvicrës: ndryshe nga kushtetutat e tjera, ajo e Zvicrës ndryshohet rregullisht, shkruan The Local, përcjell albinf.ch.
Qytetarët zviceranë mund të kërkojnë një ndryshim të Kushtetutës ose miratimin e një neni të ri duke organizuar një nismë popullore. Një rishikim i pjesshëm ose i plotë i Kushtetutës duhet të miratohet nga shumica e votuesve dhe shumica e kantoneve”, sipas Parlamentit. Me fjalë të tjera, Kushtetuta moderne zvicerane pasqyron jo aq shumë vullnetin e krijuesve të saj historikë, por atë të Njerëzve.
Cilat janë disa nga veçoritë unike të Kushtetutës së Zvicrës?
“E drejta për jetë dhe për liri personale”: kjo tingëllon mjaft e arsyeshme dhe askush përveç një “diktatori” totalitar nuk do t’ua mohonte këto të drejta qytetarëve.
Por në Zvicër, ky ligj ka një konotacion tjetër: ‘liria personale’ këtu shtrihet në të drejtën e vetëvendosjes në çështjet e jetës dhe vdekjes – prandaj legjislacioni i famshëm (ose famëkeq, sipas kritikëve) për vetëvrasje të asistuar të Zvicrës, përcjell tutje albinfo.ch.
Ky ligj i veçantë ka qenë në libra që nga viti 1941, por disa amendamente më të reja iu shtuan kushtetutës me kalimin e viteve, si rezultat i votave të popullit.
Për shembull, mbrojtja e jetës së kafshëve dhe bimëve, si dhe e maleve dhe ligatinave, është e shënuar në kushtetutë. Ekziston gjithashtu një ligj që thotë se “gama e përshtatshme e shërbimeve të transportit publik duhet të ofrohet në hekurudhë, rrugë, ujë dhe me teleferikë në të gjitha rajonet e vendit”.
Jo vetëm kaq, por “rrjeti i shtigjeve për këmbësorë, shtigjeve për ecje dhe shtigjeve për çiklizëm” është gjithashtu një e drejtë kushtetuese në Zvicër.
A ka ndryshime për shtetasit e huaj?
Po, ka një seksion të tërë për këtë temë.
Kushtetuta parashikon që shtetasit e huaj mund të “dëbohen nga Zvicra nëse paraqesin rrezik për sigurinë e vendit”.
Ja një vështrim më në detaje pasazhit: “Pavarësisht statusit të tyre sipas ligjit për shtetasit e huaj, shtetasit e huaj do të humbasin të drejtën e tyre të qëndrimit dhe të gjitha të drejtat e tjera ligjore për të qëndruar në Zvicër nëse: janë të dënuar me efekt ligjor detyrues të një vepër e vrasjes me dashje, përdhunimit ose ndonjë vepër tjetër të rëndë seksuale, çdo vepër tjetër të dhunshme si grabitja, veprat penale të trafikimit të qenieve njerëzore ose drogave, ose një shkelje e vjedhjes me vjedhje; ose kanë pretenduar në mënyrë të parregullt përfitimet e sigurimeve shoqërore ose të ndihmës sociale.”
Dhe në rast se keni pyetur veten se nga erdhi sistemi i kuotave për punonjësit jashtë BE-së/EFTA-s — po, në kushtetutë është përcaktuar: “Numri i lejeve të qëndrimit për shtetasit e huaj në Zvicër do të kufizohet me kufij sasiorë vjetorë dhe kuotat”, thuhet në dokument.
“Kufijtë sasiorë zbatohen për të gjitha lejet e lëshuara sipas legjislacionit për shtetasit e huaj, duke përfshirë ato që lidhen me çështjet e azilit. E drejta për qëndrim të përhershëm, bashkim familjar dhe përfitime sociale mund të kufizohet.”
Kushtetuta thotë gjithashtu se kufijtë dhe kuotat vjetore për të huajt “duhet të përcaktohen sipas interesave të përgjithshme ekonomike të Zvicrës, duke i dhënë përparësi qytetarëve zviceranë; kufijtë dhe kuotat duhet të përfshijnë udhëtarët ndërkufitarë.
“Kriteret vendimtare për dhënien e lejeve të qëndrimit janë kryesisht një kërkesë nga një punëdhënës, aftësia për t’u integruar dhe mjete të përshtatshme e të pavarura jetese.”